Merhabalar,

Ben Cenk Moralıoğlu. Steward Dergisinin önceki sayılarında sizlerle tanışmıştım. O sayılarda benimle tanışma fırsatı bulamayanlar için tekrardan kısa bir tanıtım yapmayı uygun buldum.

Dalış hayatıma 1993 yılında gerek Türkiye’nin, gerekse dünya dalış camiasında adı oldukça önemli yer tutan, büyük ustamız rahmetli Necat Coşkun’un himayesinde başladım. Kendisinin zamansız aramızdan ayrılışından sonra farklı misyonlarla hareket eden dalış merkezlerinde çalışsam da son dönemde tamamen kişiye özel dalış eğitmenliği şeklinde yola devam etmekteyim.

Geçen sayılarda da benim kaleme aldığım makalelerde sizlere önce Dalış Çeşitliliği ve Uzmanlıklar üzerine, onun sonrasında ise Zenginleştirilmiş Hava Dalışı (Nitroks) hakkında bilgi paylaşımlarımı sunarak bu adımları hem ilerletmiş hem de çeşitlendirmiştim.

Bu makalemde ise sizlerle, farklı bir deneyim sağlayan ve dalışın sadece denizlerde ve okyanuslarda olmayacağını da kanıtlayan bir dalış çeşidini; İrtifa Dalışı’nı anlatacağım. Umarım beğenirsiniz.  

İRTİFA (YÜKSELTİ) DALIŞI

İrtifa ne demektir? Neden İrtifa Dalışı yaparız?

İrtifanın sözlük anlamı; YÜKSELTİ’dir. Deniz seviyesinden 300 metre ile 3000 metre arasında yapacağımız dalışları İrtifa Dalışı olarak isimlendiririz. Sualtına yapılan bu eşsiz maceranın bir de yükseklerde yapılması müthiş bir keyfe neden olmaktadır. Ancak her zaman olduğu gibi her yenilik, yanında yeni sorumluluklar ve yeni emniyet kurallarını da beraberinde getirmektedir.

İrtifa Dalışı’na ait özel bir eğitimden geçmek ve bu eğitimi başarılı bir şekilde tamamlamak, en büyük sorumluluğunuzdur. Bu dalışı gerçekleştirerek tatlı su göllerini keşfedebilir, tatlı su yaşamını ve doğal oluşumları gözlemleyebilirsiniz.

Neden özel bir eğitim almak zorundayız? Zaten elimizde gereken tüm temel dalış eğitimlerini başarı ile tamamladığımızı gösteren dalış brövemiz varken, aynı eğitimleri tekrarlamak niye?

Bir kere önceden almış olduğunuz temel dalış eğitimlerinde ve sonrasında gerçekleştirdiğiniz tüm dalışlarınızda kullandığınız tabloların ve bunlara bağlı becerilerin hepsi deniz seviyesinde yapılan dalışlar içindi. Ve bu tablolar, deniz seviyesindeki bir atmosfer basıncını dikkate alarak modellendirilmiş tablolardı. Oysaki İrtifa Dalışları deniz seviyesinden 300 metre üzerindeki yüksekliklerde gerçekleştirilecek dalışları kapsayacaktır. Bu da basıncın, bir atmosfer basınçtan daha az olan bir ortamda gerçekleşeceği anlamına gelmektedir. Bunun yanında bu dalışlar tuzlu suda değil daha az yoğunluktaki tatlı sularda yapılacaktır. İşte bu nedenlerden dolayı İrtifa Dalışı yapacağınız zamanlarda, gerçekleştireceğiniz bu dalışları güvenli bir şekilde gerçekleştirmek adına yeterli teorik bilgiye ve planlama becerisine sahip olmanız gerekmektedir.

İrtifa Dalışı Değişkenleri

Yükseklik: Gerçekleştirmek istediğimiz dalışın kaç metrede olacağını bilmemiz gerekir. Çünkü bu bilgi bizim hesaplamalarımızda gereken önemli bir bilgidir.

Bunu ölçebilmenin yolu bir Altimetre kullanmaktır. Altimetre nedir?

Altimetre; irtifamızı ölçmek için kullanılan bir cihazdır. Günümüzde birçok farklı modeli bulunan bu faydalı cihaz artık özel olarak üretilen birçok doğa sporu saatinde bile bulunmaktadır.

Ayrıca haritalarda kullanılan yükselti çizgileri ve/veya GPS cihazları sayesinde de bulunduğumuz yüksekliği bulabiliriz. Hatta yaşadığımız şu günlerde elimizden hiç düşüremediğimiz akıllı telefon ve cihazlara yüklenebilecek birçok uygulama sayesinde daha kesin bilgiye sahip olabilir ve bu sayede hesaplamalarımızı daha güvenilir olarak yapabiliriz.

Bunların haricinde, temel dalış eğitimlerimizde de her zaman belirttiğimiz üzere eğer bir yerde ilk defa dalış yapacaksak ve nasıl ki o bölgeyi bilen bizden başka birisi varsa ve ondan bir oryantasyon talep edilmesini tavsiye ediyorsak, yine bu kuralı da bu dalış için uygulayabilir ve bilen birisinden o bölgenin denizden yüksekliği, dalış yapılacak suyun dip yapısını ve diğer birçok bilgiyi öğrenebiliriz. Ancak denizden yüksekliğin bir cihaz tarafından ölçülmesi daha kesin bilgi edinmemize yarar sağlayacaktır.

Basınç:

Gerçekleştirmek istediğimiz dalışın kaç metrede olacağını bilmemiz gerekir. Çünkü yüksek irtifalardaki düşük oksijen kısmi basıncı Hipoksiye neden olabilir.

Hipoksi nedir? Hipoksi; beden dokularında oksijen oranının azalmasıdır. Oksijenin azalması, özellikle pilotlar için bir kaygı kaynağı oluşturur; daha alçak yüksekliklerde oksijenin azalmasının yol açtığı etkilere, genel olarak “dağ tutması” ya da “dağ çarpması” adı verilir.

2.750 metre yükseklikte, solunumun derinliği ve hızı ile kalp atışının artması gibi ve baş ağrısı, baş dönmesi, dikkat toplayamama gibi belirtilere yol açar.

4.570 metrenin üstünde yargılama yeteneği bozulur ve görme bozuklukları ciddileşir. 6.400 ila 7.000 metre arasında bilinç yitimi ortaya çıkar ve hızla aşağı yükseltilere inilmez ya da hemen oksijen verilmezse, ölümle sonuçlanır.

Isı:

Ortalama çevre sıcaklığı her 300 metre için yaklaşık 2 derece düşer. Bir saat içinde 20 dereceye varan sıcaklık değişimleri seyrek değildir.

Ve son olarak dalışlarımızda Kuru Dalış Elbisesi kullanılmalıdır. Bu aşamada İrtifa Dalışı eğitimi almadan önce Kuru Dalış Elbisesi Uzmanlığını da almış, belli bir sayıda dalış gerçekleştirmiş ve tecrübeli olarak İrtifa Dalışı’nı yapmamız gerekecektir.

Bunun yanı sıra malzemelerimiz içerisinde en önemli bir yer tutan regülatörlerimizin donmaya-cak modellerden seçilmiş olması önemlidir.

İrtifa Dalışı sırasında vücudumuzda ne gibi değişiklikler meydana gelir?

3.000 metre gibi görece düşük irtifaya ani maruz kalmak bile kişilerde zihinsel, motor ve etkilenim değişikliklerine yol açabilir. Başlangıçta görülen öfori ^[1] sonrasında zihinsel ve kişilik dalgalanmaları görülür. Paranoya, obsessif-kompulsif davranış ^[2], depresyon, düşmanca davranışlar olasıdır.

Normal su kaybı

• Olması gereken (idrar 1500 ml/gün, dışkı 100-200 ml/gün, terleme 100 ml/gün
  (2000 ml/gün, sıcaklık, egzersiz şiddet ve süresi, vücut ağırlığı)
  • Olmaması gereken (akciğerlerden ve deriden buharlaşma 700-1000 ml/gün)
  • Su buharı basıncı 47 mmHg, 37 derecede
  • İrtifa-kaynaklı diürez! ^[3]
  • 7 saatlik tırmanma için 3-4 litre su alınmalıdır.

İrtifada iş kapasitesi düşer. Orta irtifada (3000 mt), yüksek irtifaya uyum sağlandıktan sonra her şey tamamen kazanılır. Yüksek irtifada (3000-8000 mt) kalınan süreye bağlı olmaksızın aerobik kapasite ^[4] asla ilk haline kavuşmaz. Buna, zihinsel ve kişilik değişiklikleri de, dağ hastalığı da etki eder.

^{[1] Öfori veya coşku, kişinin hoşnutluk duyduğu ve kendisini iyi hissettiği bir ruhsal durumdur. Psikiyatride öfori, her zaman patolojik anlam taşır ve çok kere organik serebral (beyinsel, beyinle ilgili) hastalığın önemli bir erken belirtisidir. Yine “öfori etkisi”ne neden olan diğer etmenler; psikiyatrik ilaçlar, alkol, uyuşturucu ve dinlendirici diğer kimyasallardır.
Güncel Türkçe Sözlük 13 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. tdk.gov.tr Alındı-Erişim tarihi: 9 Temmuz 2013}

^{[2] Obsesif kompulsif bozukluk (OKB), insanların obsesyon adı verilen sürekli tekrar eden düşüncelere sahip olması ve bu düşüncenin kendisini rahatsız etmesinden ötürü, genellikle rahatlamak amacıyla ritüel veya kompulsiyon adı verilen sürekli tekrar eden davranışlarda bulunmasıyla karakterize bir durumdur.}

^{[3] Normalden fazla idrar salgılanması veya vücuttan atılması}

^{[4] Büyük çizgili kas gruplarının, aerobik metabolizmayla elde edilen enerjiyi kullanarak, işe uyum sağlayabilme kapasitesidir. Aerobik kapasitenin birim zamandaki değerine aerobik güç denir.}

Öte yandan yüksek irtifa, uykunun kalitesi ve niteliği irtifada bozar. Bozukluğun derecesi yüksekliğe ve geçirilen süreye bağlıdır. Yüksek irtifada gecede 40-50 kez uyanma normaldir. Toplam uyku süresi yarıya düşer. REM uykusunda 5 kat azalma görülür. Uykusuzluk gündüz performansı düşürür.

İrtifanın Diğer Etkilerini kısaca ele alacak olursak;

• Merkezi ve periferik kemoreseptörler ^[5] uyarılır
• Ventilasyonda artışı, hiperventilasyon
• Kan karbondioksit düzeyi düşer
• Respiratuar alkaloz ^[6]
• Böbreklerden bikarbonat atılımı
• Kalp atımı artar (nabız artışına bağlı)
• Daha sonra azalır/normale döner (plazma volümü azalması, venöz dönüşün azalması)
• Akciğer damarları daralır, akciğer arter basıncı artar, şantlar açılır, akciğer ödemi
• Hormonal değişiklikler görülür.
• Egzersiz kapasitesi azalır.
• Periyodik solunum görülür.
• Kilo kaybı.
• Kan tablosu değişiklikleri (Eritrosit sayısı artar, Hb oranı artar, hematokrit artar vs)
• Fosfat bileşikleri artar (2-3 DPG)
• Kaslara O₂ bırakılması kolaylaşır, kapiller sayısı artar, mitokondri yoğunluğu artar

İRTİFA HASTALIKLARI NELERDİR?

Akut Dağ Hastalığı (ADH)

• Belirgin kişisel farklılıklar var
• 2000-2500 metre %20; 3000 metre üzeri %40
• Baş ağrısı
• Bulantı-kusma
• Yorgunluk-güçsüzlük
• Baş dönmesi-boşluk hissi
• Uyku bozukluğu vs.
• Çıkmamak, inmek gerekir!
• Semptomatik tedavi için oksijen verilmelidir
• Asetazolamid (Diazomid, diamox)

^{[5] Periferik kemoreseptörler, kandaki molekül oranı (oksijen veya karbondioksit gibi) değişikliklerine cevap veren periferik sinir sisteminin uzantılarıdır. Dolaşım ve solunumla ilgili iç dengenin korunmasına yardımcı olurlar.}

^{[6] Respiratuar alkaloz, hiperventilasyon nedeniyle CO₂‘in akciğerlerden fazla atılması ile ortaya çıkan bir durumdur. Hipoksiye yol açan akciğer hastalıkları ve solunum merkezini stimüle eden merkezi sinir sistemi hastalıkları ile bazı ilaçların kullanımı başlıca hiperventilasyon nedenleridir.}

Yüksek İrtifa Beyin Ödemi

• ADH’nın daha ağır formudur,
• ADH belirtileri + denge kaybı-yürüme güçlüğü veya bilinç-nörolojik belirtiler.
• Derhal iniş yapmak gerekir
• Oksijen verilmelidir
• Deksametazon (örn: dekort)

Yüksek İrtifa Akciğer Ödemi

• Ağır tablo, ölüme gidebilir.
• Solunum belirtileri, öksürük, solunum sıkıntısı, kanlı köpük, balgam, siyanoz vs.
• Derhal inilmelidir
• Oksijen verilmelidir
• Nifedipine (adalat, kardilat, nidilat vs)

Burada sizlere vermiş olduğum bilgiler elbette kursun tamamında öğrenmeniz ve kullanımında kazanmanız gereken pratiklerin tamamı değildir. Dahası her zaman karşılıklı yapılan kurslar ve dalışlarda saklıdır.

Her iki sistemde de (PADI ve TSSF/CMAS) merakınıza, ilginize ve macera sınırsızlığınıza uygun daha birçok farklı uzmanlık dalışları mevcuttur. İlerleyen dönemlerde sizlerle bu uzmanlıkları teker teker ele alacağım. Bir sonraki makalem, bu makalemin konusu olan Zenginleştirilmiş Hava (Nitroks) ile bağlantılı olan Sualtı Fotoğrafçılığı üzerine olacak. Umarım ilginizi çekmişimdir.

Sevdiklerinize dalışı öğretmenin ötesinde eğer daha özel dalışlar yapmasını, ama kurallarına uygun olarak önce kendi, sonra etrafındaki diğer dalıcı ve canlıların hayatlarını tehlikeye atmamasını sağlamak isterseniz, ayrıca dalışla ilgili merak ettiğiniz her konuda aşağıdaki iletişim bilgileri aracılığı ile bana ulaşabilirsiniz.

[email protected] | www.moralioglu.com